Systemy sztucznej inteligencji (artificial intelligence – AI) wykorzystujemy w naszej codziennej pracy, by zwiększyć jej efektywność. Dlatego trzeba postawić pytanie, czy efekt działania systemów sztucznej inteligencji, a zwłaszcza generatywnej sztucznej inteligencji jest poddany ochronie prawnej jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Odpowiedź ma bardzo istotne znaczenie, gdyby bowiem okazało się, że utwór stworzony przez AI podlega ochronie jako utwór, to korzystanie przez nas z niego bez stosownej licencji albo nabycia autorskich praw majątkowych byłoby bezprawne. Mogłoby więc spotkać się z roszczeniami ze strony twórcy takiego utworu lub osoby, której przysługują do niego autorskie prawa majątkowe (nie zawsze byłby to twórca).
Spis Treści
- Pojęcie sztucznej inteligencji
- Pojęcie utworu w prawie autorskim
- Efekty działania systemów sztucznej inteligencji a utwór
- Ważne są postanowienia regulaminów
- Podsumowanie
Pojęcie sztucznej inteligencji (AI)
W aktualnym stanie prawnym nie ma jeszcze legalnej, czyli wynikającej z przepisów prawa, definicji sztucznej inteligencji, czy też systemu sztucznej inteligencji. W „Polityce dla rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce od roku 2020” (dostęp 23.05.2023 r.) AI ujęto jako dziedzinę wiedzy obejmującą m.in. sieci neuronowe, robotykę i tworzenie modeli zachowań inteligentnych oraz programów komputerowych symulujących te zachowania, włączając w to również uczenie maszynowe (ang. machine learning), głębokie uczenie (ang. deep learning) oraz uczenie wzmocnione (ang. reinforcement learning).
Z kolej w projekcie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (dostęp 23.05.2023 r.), ustanawiającego zharmonizowane przepisy dotyczące AI (akt w sprawie sztucznej inteligencji) i zmieniającego niektóre akty ustawodawcze Unii zatwierdzony przez Radę Unii Europejskiej w dniu 6.12.2022 r. pojawiła się propozycja zdefiniowania systemu sztucznej inteligencji jako systemu zaprojektowanego do działania w sposób częściowo autonomiczny.
System, który, na podstawie danych i informacji dostarczonych maszynowo lub przez człowieka, wnioskuje, w jaki sposób osiągnąć zadany zestaw celów – z wykorzystaniem technologii uczenia się maszyn lub metod opartych na logice i wiedzy, i który generuje wyniki, takie jak treści (generatywne systemy sztucznej inteligencji), przewidywania, zalecenia lub decyzje, wpływające na środowiska, z którymi system ten wchodzi w interakcję.
Pojęcie utworu w prawie autorskim
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zwanej dalej „u.p.a.”, utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W przesłance twórczości zawiera się oczekiwanie ustawodawcy, by utworem były jedynie efekty działań niepowtarzalnych i nierutynowych. Dzięki temu ochroną wynikającą z prawa autorskiego objęte powinna być jedynie działalność cechująca się oryginalnością.
Drugim warunkiem uznania czegoś za utwór jest konieczność nadania mu indywidualnego charakteru, czyli posiadania takich cech, które odróżniają dany utwór od innych przejawów działalności i nadają mu charakter pewnej niepowtarzalności. Choć niepowtarzalności nie należy traktować tu dosłownie i rygorystycznie. Ostatnią przesłanką uznania danego przejawu działania za utwór jest jego ustalenie, czyli konieczność pojawienia się utworu poza wyobraźnią twórcy. Przykładem może być wygłoszenie utworu, czy jego spisanie.
Poza wskazanymi przesłankami utworu wymieniany jest także czwarty warunek. Jest nim konieczność, by dany obiekt stanowił efekt działalności człowieka. Podkreślił to przykładowo Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21.2.2020 r. I CSK 513/08. Ten ostatni warunek uznania określonego efektu działania za utwór jest kluczowy z perspektywy funkcjonowania systemów sztucznej inteligencji i tworzonych przez nie tekstów, czy obrazów.
Efekty działania systemów AI a utwór
AI cechuje zasadniczo samodzielne generowanie danych wyjściowych. W sposób często zaskakujący także dla twórców samego systemu. Jest to o tyle ważne, że nie możemy w takiej sytuacji mówić o użyciu przez człowieka systemu sztucznej inteligencji jako narzędzia, które służy stworzeniu konkretnego utworu zgodnie z wizją człowieka.
W momencie, w którym decyzje twórcze, przekładające się na powstanie określonego efektu na płaszczyźnie tak przesłanki twórczości, jak i oryginalności, podejmowane są przez algorytm, a nie przez człowieka, nie możemy mówić o tym, że to człowiek może być uznany za autora danego utworu. W tym bowiem przypadku dzieło powstaje niezależnie od wizji i kreatywności człowieka, lecz jest efektem działania algorytmu. W takiej sytuacji powstałe dzieło nie będzie traktowane jako utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a. W konsekwencji nie będzie objęte ochroną wynikającą z przepisów prawa autorskiego.
Inaczej byłoby w sytuacji, gdyby dane oprogramowanie służyło jedynie jako narzędzie dla „transformowania” wizji i kreatywności człowieka w określony przejaw twórczości. Chodzi tu o sytuacje, w których człowiek sprawowałby kontrolę nad procesem twórczym, a oprogramowanie byłoby jedynie narzędziem realizującym wolę twórcy. W przypadku tak powstałego dzieła można byłoby uznać je za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Przy czym, taki sposób działania oprogramowania nie występuje z reguły w narzędziach opartych o AI, których cechą jest podejmowanie autonomicznych decyzji, które skutkują realizacją określonego celu.
Ważne są postanowienia regulaminów
Powyższe nie oznacza, że korzystając przykładowo, z tak popularnych ostatnio, systemów generatywnej sztucznej inteligencji, mamy pełną dowolność wykorzystania efektów ich działania. Musimy zwrócić uwagę każdorazowo na postanowienia regulaminów, które akceptujemy przed przystąpieniem do korzystania z danego systemu. Mogą one, w warstwie zobowiązań umownych, ograniczać nasze możliwości korzystania z efektów otrzymanych poprzez wykorzystanie danego systemu sztucznej inteligencji. Naruszając te ograniczenia, narażamy się na ryzyko odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.
Podsumowanie
Aktualnie efekty działania AI nie są objęte ochroną prawa autorskiego. Jednocześnie jednak problem istnienia luki prawnej w tym zakresie został już dostrzeżony przez prawodawcę unijnego. Parlament Europejski w swojej rezolucji z 20.10.2020 r. (dostęp dnia 23.05.2023 r.) w sprawie praw własności intelektualnej w dziedzinie rozwoju technologii sztucznej inteligencji (2020/2015(INI)), zwrócił uwagę na potrzebę objęcia efektów działania AI ochroną prawa własności intelektualnej. Z tego względu w najbliższym czasie należy spodziewać się zmian prawnych w tym zakresie.
